Η ιστορία της Λειτουργίας των

ΠΡΟΗΓΙΑΣΜΕΝΩΝ ΤΙΜΙΩΝ ΔΩΡΩΝ

 

του Αρχιμ. π. Χρυσοστόμου Τελίδη

 

       

      Μπορούμε να ονομάσουμε χωρίς υπερβολή τη λειτουργία αυτή, μαζί με τα λειτουργικά χειρόγραφα,  "Λειτουργία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής", γιατί πραγματικά αποτελεί την πιο χαρακτηριστική ακολουθία της ιεράς αυτής περιόδου.

        Είναι δυστυχώς αλήθεια οτι πολλοί από τους χριστιανούς αγνοούν τελείως την ύπαρξή της, ή την γνωρίζουν μόνο από το όνομα, αφού ελάχιστες φορές θα έτυχε να την έχουν παρακολουθήσει.

        Η Λειτουργία των Προηγιασμένων τελείται σήμερα στους ναούς μας το πρωί αλλά και το απόγευμα των καθημερινών της Τεσσαρακοστής, συνήθως Τετάρτη και Παρασκευή, για να δίδεται η ευκαιρία στους πιστούς, της καθημερινής προσευχής αλλά και της συχνής Θείας Κοινωνίας.

        Το όνομά της η Λειτουργία αυτή το πήρε από την ίδια τη φύση της. Είναι στην κυριολεξία Λειτουργία "Προηγιασμένων Δώρων".

         Δεν είναι δηλαδή Λειτουργία όπως οι άλλες γνωστές  Λειτουργίες του Μεγάλου Βασιλείου και του Ιερού Χρυσοστόμου, στις οποίες έχουμε προσφορά και καθαγιασμό Τμίων Δώρων.

        Τα Δώρα είναι καθαγιασμένα, προηγιασμένα, από άλλη λειτουργία, που ετελέσθη σε άλλη ημέρα.

        Τα Προηγιασμένα Δώρα προτίθενται κατά την Λειτουργία των Προηγιασμένων για να κοινωνήσουν απ' αυτά και να αγιασθούν οι πιστοί.

         Με άλλα λόγια η Λειτουργία των Προηγιασμένων είναι μετάληψις, κοινωνία.

        Για να κατανοήσουμε την γενεσιουργό αιτία της Λειτουργία των Προηγιασμένων πρέπει να ανατρέξουμε στην ιστορία της.

        Οι ρίζες της βρίσκονται στην αρχαιοτάτη πράξη της Εκκλησίας μας. Σήμερα έχουμε την συνήθεια να κοινωνούμε κατά αραιά χρονικά διαστήματα.Στους πρώτους όμως αιώνες της ζωής της Εκκλησίας οι πιστοί κοινωνούσαν σε κάθε Λειτουργία, και μόνον εκείνοι που είχαν υποπέσει σε διάφορα σοβαρά αμαρτήματα απεκλείοντο για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα από την μετάληψη των Αγίων Μυστηρίων.

       Κοινωνούσαν δηλαδή οι πιστοί απαραιτήτως κάθε Κυριακή  και κάθε Σάββατο και ενδιαμέσως της εβδομάδας όσες φορές ετελείτο η Θεία Λειτουργία.. Αν πάλι δεν ήταν δυνατόν να τελεσθεί ενδιαμέσως της εβδομάδος η Θεία Λειτουργία, τότε οι πιστοί και ιδιαίτερα οι μοναχοί που ήταν σε απομακρυσμένες περιοχές, κρατούσαν μερίδες από την Θεία Κοινωνία της Κυριακής και κοινωνούσαν μόνοι τους ενδιαμέσως της εβδομάδος, έθιμο που το επιδοκιμάζει ο Μέγας Βασίλειος.

      Στις μέρες μας βέβαια δεν συντρέχουν τέτοιοι λόγοι, αφού οι ναοί μας στην απανταχού Ορθοδοξία, λειτουργούνται σχεδόν καθημερινά και η πρόσβαση των πιστών στην Θεία Κοινωνία είναι  εύκολη, οπότε και δεν χρειάζονται και τέτοιου είδους πρακτικές, που μάλλον είναι και επικίνδυνες.

       Έτσι λοιπόν εκείνη την εποχή και ιδιαίτερα στα μοναστήρια μας, αρχίζει να διαμορφώνεται σιγά - σιγά μία μικρά ακολουθία. 

      Όλοι μαζί προσεύχονταν  πριν της Θείας Κοινωνίας και όλοι μαζί ευχαριστούσαν τον Θεό που τους αξίωσε να μεταλάβουν των Θείων Δώρων. Αν υπήρχε και Ιερεύς , αυτός  τους προσέφερε την Θεία Κοινωνία. Αυτό γίνονταν μετά την ακολουθία του Εσπερινού ή της Θ΄ ώρας (3 μ.μ.), γιατί οι μοναχοί έτρωγαν συνήθως μόνο  μία φορά την ημέρα, μετά τον εσπερινό.

       Η συχνή πρακτική όμως αυτού του συμβάντος, οδήγησε γρήγορα στην ένταξη αυτής της παράδοξης τακτικής της λήψης της Θείας Κοινωνίας τους, στα πλαίσια μίας ακολουθίας, που να υπενθυμίζει την Θεία Λειτουργία. Κατά τον τρόπον αυτόν διαμορφώθηκε η ακολουθία των Τυπικών (δηλαδή κατά τον τύπον της Θείας Λειτουργίας) , προς το τέλος της οποίας κοινωνούσαν. Αυτή είναι η μητρική μορφή της Προηγιασμένης.

       Ας έλθουμε τώρα στην Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Η Θεία Λειτουργία κατά την περίοδο αυτή ετελείτο μόνον κατά τα Σάββατα και τις Κυριακές. Παλαιό έθιμο επικυρωμένο από εκκλησιαστικούς κανόνες απαγόρευε την τέλεση της Θείας Λειτουργίας κατά τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδος, γιατί αυτές ήσαν ημέρες νηστείας και πένθους.

       Η τέλεση της Θείας Λειτουργίας ήταν κάτι το ασυμβίβαστο προς τον χαρακτήρα των ημερών αυτών. Η Λειτουργία είναι Πασχάλιο Μυστήριο, που έχει έντονο τον πανηγυρικό, τον χαρμόσυνο και τον επινίκιο χαρακτήρα.

       Αυτό όμως γεννούσε ένα πρόβλημα.

       Οι χριστιανοί έπρεπε να κοινωνήσουν δύο φορές τουλάχιστον ακόμη κατά την  εβδομάδα, το λιγότερο, δηλαδή κατά τις ενδιάμεσες  ημέρες, την Τετάρτη ακαι την Παρασκευή, που μνημονεύει και ο Μέγας Βασίλειος.

        Η λύσις ήδη υπήρχε και αρχικά ξεκίνησε από τα μοναστήρια μας για να βρεί όμως πρόσφορο έδαφος και στις νεοϊδρυθείσες μορφές "Ενοριών" εκείνης της εποχής. Οι πιστοί θα κοινωνούσαν από προηγιασμένα Άγια Δώρα τις ενδιάμεσες ημέρες του Σαββάτου και της Κυριακής, που ήσαν ημέρες απόλυτης νηστείας, δηλαδή την εποχή εκείνη σήμαινε πλήρη αποχή τροφής μέχρι την δύση του ηλίου.

        Η κοινωνία λοιπόν θα έπρεπε να "κατακλείσει" την νηστεία , να γίνει δηλαδή μετά την ακολουθία του Εσπερινού.

        Στο σημείο αυτό συνδέεται  η ιστορία  με την σημερινή πράξη.

 

      

       Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων είναι σήμερα η ακολουθία του Εσπερινού, στην οποία προστίθεται η παράθεσις των Τιμίων Δώρων, οι προπαρασκευαστικές ευχές, η Θεία Κοινωνία και η Θεία Ευχαριστία ύστερα απ' αυτήν.

       Η διαμόρφωση της αναγκαίας, για εκείνη την εποχή, Θείας Λειτουργίας Προηγιασμένων Δώρων, που δεν έπαψε όμως ούτε στις μέρες μας να έχει την πρακτική της, μέσα στο όλο πλαίσιο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, της έδωσε ένα έντονο "πενθηρό" , κατά τον Θεόδωρο  Στουδίτη, χαρακτήρα (ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων). Με τον Εσπερινό συμπλέκονται τροπάρια κατανυκτικά, οι Ιερείς φέρουν πένθιμα άμφια, η Αγία Τράπεζα  και τα Τίμια Δώρα είναι σκεπασμένα με μαύρα ή μωβ καλύμματα,  οι ευχές είναι γεμάτες ταπείνωση και συντριβή. "Μυστικώτερα εις παν η τελετή  γίνεται" (κατά τον Θεόδωρο Στουδίτη).

         

  Πηγή: ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΑ